وقتی با مشکلاتی مانند اضطراب و افسردگی دستبهگریبانیم، ساده نیست که درک کنیم چه در ذهن و جسم ما رخ میدهد، بهویژه اگر تجربه دیگری نداشته باشیم که بتوانیم شرایطمان را با آن مقایسه کنیم. کتاب درمانی این شکاف را با ادبیات پر میکند. کتابدرمانی روشی مقرونبهصرفه است که معمولا برای تکمیل سایر روشهای درمانی استفاده میشود و برای تمام سنین مفید است. کتابهایی که توصیه میشوند هر گونه ادبی و هر موضوعی را در بر میگیرند، ولی کتابدرمانگران بیشتر از کتابهای داستانی استفاده میکنند. در ادامه نوشته امروز سایت موسسه روان سلام روان درمانی کوتاه مدت در تهران به بررسی تاثیرات کتاب درمانی می پردازیم. و توضیح میدهیم که کتاب درمانی برای حل کدام مشکلات مؤثر است و چگونه و چقدر به حل مشکلات ما کمک میکند.
مطالعه برای افراد در هر سنی مفید است و موجب افزایش خودآگاهی، بالارفتن عزتنفس و بهبود توانایی رویارویی با بحرانهای رشد میشود. میتوان کتابدرمانی را با سایر شیوههای درمانی مانند بازیدرمانی و رفتار درمانی شناختی ترکیب کرد.
میتوانیم از کتاب درمانی برای حل چنین مسائل و مشکلاتی استفاده کنیم:
مطلب پیشنهادی برای مطالعه : پیامدهای بی اعتبار سازی احساسی چیست؟
درمانگر میتواند از کتابهای خودیاری مانند کتابِ تمرینات آرامشبخش برای افراد مضطرب استفاده کند یا برای بیماری که بهتازگی یکی از عزیزانش را از دست داده است، داستان شخصیتی تخیلی را انتخاب کند که با غم و اندوه و آسیب مرگ یکی از عزیزانش روبهرو شده است.
درمانگر با استفاده از ماجراهای کتابهای داستانی، شعرها، نمایشنامهها، داستانهای کوتاه و کتابهای خودیاری به بیمار کمک میکند که درک عمیقتری از مشکلات و نگرانیهایش پیدا کند. کتاب درمانی موجب میشود به چالشهایی آگاه شویم که با آنها روبهرو هستیم و برای رفع نگرانکنندهترین مشکلات خود راهکارهایی بیابیم. کتاب درمانی درک، خودآگاهی و توانایی حل مسئله ما را افزایش میدهد.
درمانگر میتواند از کتاب درمانی برای پیشگیری نیز استفاده کند، یعنی به افراد کمک کند که راههای مقابله با چالشهای زندگی را بیاموزند.
کتابدرمانی روشی ارزان و آسان است که عوارض جانبی کمی دارد (البته اگر اصلا عوارضی داشته باشد!)، بنابراین برای بیمارانی که زمان کم یا بودجه محدودی دارند یا افرادی با مشکلات سلامت روان خفیف تا متوسط، مفید است.
خواندن کتاب، بهویژه کتابهایی که دیدگاه جدیدی را ارائه میدهند یا خواننده را به خارج از منطقه امنش میبرند، همدلی و تحمل دیگران و مهارتهای میانفردی (مانند توانایی درک احساسات دیگران) را افزایش میدهد.
وقتی از کتاب درمانی در محیط گروهی استفاده میشود، شرکتکنندگان میتوانند درباره تفسیرشان از داستان و ارتباطی که میان داستان و مشکلات زندگی خود میبینند بازخورد بدهند یا بگیرند. این روش برقراری ارتباط را بهبود میدهد و گفتوگوها و ارتباطات عمیقتر را در شرکتکنندگان تقویت میکند.
مطالعه باعث تقویت اثرات سایر درمانها میشود و امید به تغییرات مثبت را ایجاد میکند. کتاب درمانی با ایجاد امکان ادامه درمان در خارج از جلسات، فرایند درمان را تسریع میکند. بهگفته بسیاری از درمانگرانی که از کتابدرمانی استفاده میکنند، این روش مشارکت و تعهد بیمار به فرایند درمانی را افزایش میدهد.
بیشتر متخصصان توافق دارند خواندن فعالیت مولدی است که میتواند سلامت روان را بهبود دهد، زیرا مطالعه موجب افزایش همدلی، تیزشدن ذهن و تغییر رفتار میشود. بعضی روانشناسان معتقدند که داستانها توانایی خواننده در تشخیص و تفسیر احساسات دیگران را بهبود میبخشند.
مطالعات نشان میدهد که کتاب درمانی میتواند در درمان مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی، وابستگی به مواد و اختلالات خوردن مؤثر باشد. مثلا مطالعهای سیستماتیک نشان داد که کتابدرمانی میتواند درمان بلندمدت مؤثری برای بزرگسالان مبتلا به افسردگی خفیف باشد. در این مطالعه پس از دورههای پیگیری سهماهه تا سهساله، در ۶ فرد بزرگسال کاهش علائم افسردگی مشاهده شد.
در مطالعهای دیگر روی دانشجویان، کتاب درمانیِ مبتنی بر ذهن آگاهی برای کاهش استرس انجام شد. پس از ۱۰ هفته، کاهش چشمگیر اضطراب، استرس، استرس درکشده (perceived stress)، حساسیت اضطرابی (anxiety sensitivity) و همچنین افزایش کیفیت کلی زندگی در این افراد حاصل شد.
کتابدرمانی فقط در صورتی مؤثر خواهد بود که به خواندن و بهاشتراکگذاشتن تمایل داشته باشید. بهطور کلی، کتاب درمانی در موارد زیر توصیه نمیشود:
کتاب درمانی تعامل پویای سهطرفهای شامل کتاب، مشاور یا درمانگر و مراجعهکننده یا بیمار است و به این ترتیب انجام میشود:
ابتدا مراجعهکننده درباره مشکلات یا حوزههای استرس در زندگی خود با مشاور صحبت میکند.
سپس مشاور کتاب یا داستانی را برای مطالعه «تجویز میکند». کتاب یا داستان باید مستقیم با مشکل مراجعهکننده مرتبط باشد، طوری که او بتواند با شخصیت اصلی رمان یا داستان همذاتپنداری کند. معمولا کتابدرمانگر کتاب یا کتابها را بر اساس روش درمانی مدنظر خود و مشکلات خاص بیمار توصیه میکند. مثلا ممکن است درمانگری که از روش رفتاردرمانی شناختی استفاده میکند، کتابی خودیاری را پیشنهاد دهد که در آن اصول این روش بیان شده است. همچنین درمانگری که در تروما تخصص دارد، میتواند رمانی درباره شخصیتی پیشنهاد دهد که در کودکی آزارش دادهاند و از او سوءاستفاده شده است.
سپس بیمار کتاب را میخواند یا تمرینهای کتاب را طبق تجویز انجام میدهد.
در جلسه بعدی، درباره کتاب یا تمرینها بحث میشود و از مطالب کتاب برای کشف مکانیسمهای مقابله، گذشته فرد یا سایر عوامل مرتبط با درمان استفاده میشود. مشاور و مراجعهکننده درباره این با یکدیگر صحبت میکنند که شخصیت اصلی چگونه مشکلات خود را مدیریت کرده است و اجراییبودنِ راهحل یا راهحلهای کتاب برای مراجعهکننده را بررسی میکنند.
بیشتر درمانگرانی که آموزش کتاب درمانی دیدهاند، فهرستی از کتابهای مرتبط با مشکلات مختلف را دارند. وبسایتها و پایگاههای داده آنلاینی نیز وجود دارند که برای هر مشکل سلامت روان کتابهایی را پیشنهاد میدهند.
کتاب درمانی در جلسات درمانی فردی یا گروهی یا حتی بدون درمانگر انجام میشود. درمانگران بهندرت از کتابدرمانی بهعنوان روش اولیه یا تنها روش درمان استفاده میکنند. معمولا از این روش همراه با روشهای دیگری مانند رفتاردرمانی شناختی یا درمانهای سایکودینامیک استفاده میشود.
